Saturday, March 9, 2024

Tuatahi pohi mō te Tau hau

He Pohi 

Homai tō awhina me tō pito kōrero

Ka hoki au ano ki te kaupapa te atārangi mō te tuatahi wahanga a te tau nei.

I te harikoa au ki te whakaako me te wairua nui o ngā ratu pō. 

Kei te ako tonu ahau i te reo Māori. 


He aha ngā wero a te tau nei?  Or  Ko aku wero i tēnei tau?

Tahi - Ka parakitihi au ngā karakia whakawātea me te karakia timatanga

Rua - Ka tautoko au ngā tangata pukenga o taku mahi me te tikanga mō 


He kainga mahi mō te rā rima o te Poutū-te-rangi ki raro nei


Ka whakatika au ngā rerenga ki raro



Ka ora au i a koe

Kua pau tana pūtea i tana wahine

I riro te whenua i te tama mātāmua

Ka paru tō rātou whare i a rātou

I kino te huritau i a koe.


He karakia timatanga


Traditional Karakia:

Whakataka te hau ki te uru
Whakataka te hau ki te tonga
Kia mākinakina ki uta
Kia mātaratara ki tai
E hī ake ana te atākura
He tio, he huka, he hauhū
Tihei mauri ora!

Get ready for the westerly
and be prepared for the southerly.
It will be icy cold inland,
and icy cold on the shore.
May the dawn rise red-tipped on ice,
on snow, on frost.

Monday, September 11, 2023

Doing what when? Mahi Kāinga

 I haere au ki waho mō titiro ngā whetu a te atapō mō tēra rāharoi.

Kaore i te moe ahau i tērā atapō


Ka moe au a te waenganui pō.

Kāore au e kai a te waenganui pō. 


Ka te tae ahau mō te kaupapa mahi (hackers) a te tō te rā āpōpō

Kāore te ako ahau me te ako hoa a te tō te rā āpōpō


Whiti te rā me piki te marama

I hanga au tēnei rauemi mō te ako te haura roto te rā


Nā Natalie a mahi te rauemi ki raro

 Ka whiti mai te rā, ka awatea (6 am)

- Ka piki te rā, ko te ata (Mai i te 6am ki te 11.59 ko te ata)

- Ko te rānui a te 12 karaka (waenganui rā/ poupoutanga/tuhoetanga)

- Ka heke te rā ko te ahiahi (Mai i te 12 ki te 6 ko te ahiahi)

- Ka tō te rā, ko te tonga o te rā (6pm)

- Ka piki te marama, ko te po (6pm - 11.59pm)

- Waenganui pō (12am) 

- Ka heke te marama. 

- Ko te atapo (3am)

- Ko te ata hāpara (4am)

- Ko te atatū (5am)

Kupu hou

  • māra - garden
  • paihikara - bike
  • Hiko - electric
  • Mokemoke - to be lonely
  • piki - climb

Wednesday, August 30, 2023

Korero mō te Karaka - talking about time

 Mahi Kainga mō te atārangi.

Tuatahi i tuhi tēnei ki raro me te ataata

Ono karaka i te ata i oho au me hikoi ki te mīhini kawhe 

"He kapu kawhe mau taku ipo"

Haurua mai i te ono karaka i horoi au taku tinana roto te uwhiuwhi
Ae te tane hou. E ki e ki
Huarua mai i te whiti karaka i tae au ki te hui mo te ipurangi. 
I te pukumahi ratou hoa mahi. 
Tekau ma rua i te ahiahi i kai au tina me kanikani ki te wairere
Rima karaka i te ahahi i mua taku mahi wehe te kainga tari.
I haere ki waho mō te hau me te ora.


 I hanga ahau tenei kawhe me te kawhe toi 




Tuesday, August 22, 2023

Te Karaka - Mātawa

 

I hanga Natalie tēnei rauemi ki runga.


6.00pm 

Ono karaka i te pō . He timata mō Te Atārangi.

3.30 pm 

Haurua mai te toru karaka i te ahiahi. Ka te kaiako au taku keteparaha. 

5.35 pm

Rua tekau ma rima miniti ki te ono i te pō rāmere . Ka tae maua ki te rā whānau pati  ā  māua kare. 


Tips for the time 

haurua - half

hauwhā - quarter

mai te - past 

ki te - to



 

Tuesday, August 15, 2023

Te Maramataka Māori

Maramataka Māori 

Ngā Rā o te wiki

Rāhina - Mane

Rātū - Turei 

Rāapa - Wenerei 

Rāpare - Taite 

Rāmere - Paraire 

Rāhoroi - Hatarei 

Rātapu 


Hotoke

Pipiri - Hune 

Hongongoi - Hurae 

Here-turi-kōkā - Akuhata

Ngā marama o te wahanga (kaupeka) Hotoke (Takurua) 


Ngā marama o te wahanga (kaupeka) Koanga
Mahuru - Hepetema

Whiringa-ā-nuku- Oketopa

Whiringa-ā-rangi - Noema


Ngā marama o te wahanga (kaupeka) Raumati 

Hakihea- Tihema 

Kohitātea - Hanuere

Hui-tanguru - Pepuere


Ngā marama o te wahanga (kaupeka) Ngahuru

Poutū-te-rangi - Maehe 

Paengawhāwhā - Apereira

Haratua - Mei 



Kei te ako tonu au


Mahi kāinga Tuhi kia 3 ngā rā whānau / rā whakahirahira ki a koe. Tuhi ā tau ā kupu hoki. Hei tauira:

Example form Natalie 08.12.2006 I te Rāmere te tuawaru te wiki tuarua o te marama o Hakihea, ko te kaupeka o Raumati, ko te tau rua mano mā ono I whānau mai taku mataamua Waimirirangi.


I 06/08/1993 I whānau mai tāku mātāmua ko Jack tōna ingoa. I te Rāmere te tuaono te tuatahi wiki mō te marama Heri-turi-kōkā , ko te kaupeka o Hotoke, ko te tau tahi mano iwa rau iwa tekau mā toru. 28/02/1996 I whānau mai taku tamahine ko Libby tōna ingoa. I te Rāmere te rua tekau mā waru, te tuawhā wiki mō te marama Hui-tangauru, ko te kaupeka o Raumati, ko te tau tahi mano iwa rau iwa tekau mā ono. 18/12/1962 I whānau mai tāku kauaemua ko Kirsty, I te Rāmere te tekau mā waru, te tuatou wiki mō te marama o Hakitea, ko te kaupeka Raumati , ko te tau tahi mano iwa rau ono tekau mā rua.



Te kuputaka mō tēnei wiki

Ariari - visable
Rangitamiro - connected
Rangiwhawha - ubiquitous